DALGA

KİTLE RUHUNDAN ZORBALIĞA

Aralık ayı sahne sanatları adına oldukça yoğun olan, birçok oyunun prömiyerinin   ve galasının yapıldığı bir ay. Ben de bu ay yaptığım izlemelerin ardından, yazacağım eleştiriyi belirlememişken    hemen yanı başımda yani Kenter Tiyatrosu’nda sahnelenen ve Türkiye'nin en pahalı tiyatro prodüksiyonu olarak tanıtılan Donkişot Tiyatro’nun “Dalga” isimli yeni oyununun  haberini aldım ve eleştirel bakış açımı da yanıma alarak oyuna gittim.

Nazilerin Yahudi  katliamı  sonrası, Alman halkının utancından yola çıkan ve günah çıkarmanın ön planda olduğunu düşündüğüm duygularla oyunu Alman yazar Reinhold Tritt yazmış. Birçok Alman gibi katliamın üstüne sünger çekmek  yerine  kendi tarihiyle yüzleşmiş Tritt.  ABD’ de bir kolejde Tarih öğretmeni olan Ron Jones' un yaşadığı bir deneyden hareket ederek metnini kurgulamış.

“Dalga” içinde bir “disiplin oyunu” barındıran bir oyun. Amerika’da Gordon College’ de tarih öğretmeni olan Ben Ross, öğrencileri üzerinde riskli, ama başarılı olması halinde çok etkili bir deney yapmaya karar verir. Böyle bir deney yapmaya karar verir, çünkü Yahudi soykırımını anlattığı tarih dersinde öğrencilerinin konunun çok dışında kaldıklarını, yaşananların olmadığını -olsa bile bir daha asla olmayacağını- düşündüklerini, ayrıca Alman halkının Nazi olmayan kısmının bu soykırıma neden karşı çıkmadığını   anlamadıklarını görür.

Oyun bir sınıfta Yahudi soykırımının izlendiği projeksiyon görüntüleriyle başlar. Toplu mezarları, fırınlardaki insanları, kaburga kemikleri sayılan bedenleri gören öğrencilerin bir kısmı -özellikle basketboldan başka bir şey düşünmeyen Amerikan gençleri- görüntüleri anlamsız bulurlar. Sınıfın en çalışkanı ve aynı zamanda okul dergisinin editörü Lorin görüntülerden çok etkilenirken, Robert ise kayıtsız kalır. Zaten Robert asosyal kişilik bozukluğu olan, hiçbir şeye ait olamamış, kendini ifade edememiş bir gençtir. Nitekim bu genç daha sonra Mr. Ross’un deneyinden en çok etkilen, olaya aidiyeti en fazla olan birey haline dönüşür. Mr. Ross öğrencilerini önce disiplin kavramıyla tanıştırır, tanıştırmakla kalmaz onları disipline eder. Her biri farklı kişilikteki gençlerden bir “dalga hareketi” kurar. Önce hitabetleri değişir, sonra giysileri, bir amblem, bir slogan ve bir de selam bulduktan sonra Mr. Ross’un oluşturmak istediği kitle ruhu oluşturulmuş ve sonsuz itaat sağlanmıştır. “Dalga hareketi” sudaki dalga titreşimleri gibi yayılmaya başlamıştır. İzledikleri görüntülerin çok uzağında olan gençler yavaş yavaş önü alınmaz bir zorbalığın içine girdiklerinin farkında değillerdir. Birlik ve beraberlik adı altında başlayan bu grup ruhu kendilerinden olmayanı dışlamaya, itmeye hatta şiddet göstermeye kadar varınca Mr.Ross yaptığı deneyin ucunun kaçtığını fark eder. Artık dur deme zamanı gelmiştir ama bunu yapmak o kadar da kolay değildir.

Oyun, dinamik. Sahne değişimleri sık ve hızlı. Yönetmen Şakir Gürzumar, ani geçişleri belirli bir disiplinle yapıyor. Hızla değişen sahnelerle,  ara verilmeden oynanarak yaklaşık iki saat süren oyunda sinematografik etki hissediliyor. Başta tekerlekli metal sandalyelerin sahnede sürekli yer değiştirmeleri biraz gözü yorsa da müzikle birlikte oyunun ritmine katkısı olduğu söylenebilir. Devinimi yüksek oyunun sahne tasarımı, geçtiğimiz sezon   “Yer Altından Notlar” dekoruyla ödülleri toplayan Ali Cem Köroğlu’na ait. Sahne değişimlerindeki başarıda,  akıllıca gerçekleştirilmiş işlevsel sahne tasarımının payı büyük. Oyunun dinamizmi sürekli değişen  dekorlarla destekleniyor. Bir sınıf ortamında üzerine projeksiyon görüntülerinin yansıdığı üç beyaz paravan, oyun içinde bir kütüphaneye, bir basketbol sahasına, Mr. Ross’un evine ve okul müdürünün odasına dönüşüyor.

Müdürün odası demişken müdür rolünde izlediğim ve Metin Coşkun’la dönüşümlü oynadıklarını düşündüğüm Faruk Akgören’in, rolü için gerek fiziksel görünüş gerekse giymiş olduğu takım elbise açısından  fazla Türk kaldığı söylemeden geçemeyeceğim. Televizyon dizilerinin aşina yüzü Levent Ülgen, dizilerdeki tiplemesini sahneye taşımıyor ve oyunculuğun gereklerini yerine getirerek Mr. Ross karakterini net bir şekilde çiziyor. Yıllar önce ve defalarca izlediğim “Ölü Ozanlar Derneği” filminde Robin Williams’ ın canlandırdığı Mr. Keating karakterini anımsatıyor bana Mr. Ross İdealist, öğrencilerine farklı bakış açıları kazandırmaya çalışan, okul yönetiminden uyarılar alan marjinal öğretmen Keating ve Ross’ u benzetiyorum kimi sahnelerde. 170 oyuncu  arasından seçilen 10 gencin ise genel anlamda başarılı, fakat  yer yer heyecanlı olduklarını görmezden gelemiyorum.

Kostümler Amerikan gençleri giyim tarzlarını yansıtıyor. Fakat  gençler oyunun ilk yarısında sahnede aynı giysilerle bulunurken David rolündeki Serhan Süsler’ in nerdeyse her sahnede kostüm değiştirmesine bir anlam veremedim. Acaba diğerlerine göre ekonomik anlamda farklı bir ailenin çocuğu muydu, bu nedenle mi giysileri değişti diye düşündüm, fakat   buna ait bir ipucu da bulamadım. Dalga hareketine geçişteki tek tip kostümlerin de amaca hizmet ettiğini söyleyebilirim.

“Dalga” mesaj kaygı güden ve özellikle finalinde “evet biz bir şeyleri suratınıza çarpmak için bu oyunu yaptık” diyen bir çalışma.  Hitler’in Nazileri olma ihtimali olmasa da “vadilerin kurtları” olmak isteyen gençlerin olduğu, kitle psikolojisinin, çeteleşmenin özendirildiği  günümüz Türkiye’sinde özellikle eğitimcilerin, ebeveynlerin, gençlerin izleyebileceği bir oyun.
      
Yazan : Reinhold TRITT
Çeviren : A. Naki ÖNER
Yöneten : Şakir GÜRZUMAR
Dekor : Ali Cem KÖROĞLU
Kostüm : Nalan TÜRKOĞLU
Işık : Kemal YİĞİTCAN
Müzik : Targan TÜRE
Yapımcı : Tarık GÜVENÇ

OYNAYANLAR
Levent ÜLGEN Ayçe ABANA Faruk AKGÖREN Metin COŞKUN Ayşegül ALPAK Onur DİKMEN Duygu EREN Çetin GÜNER Ece ÖZDİKİCİ Fatih SÖNMEZ Serhan SÜSLER Serhat TEOMAN Ekin TÜRKMEN Serdar YEĞİN


TAGS :